Merhaba sevgili takipçilerimiz, bu günkü konumuz gıda boyaları, zararlı mı değil mi? gıda boyaları hangi alanlarda kullanılıyor, bu maddeler insan sağlığına zarar veriyor mu vermiyor mı? işte tüm yönleriyle gıda oyaları. Doğal olmayan gıda boyaları genellikle şeker yapımında, sporcu içeceklerinde ve pişmiş halde bulunan ürünlere parlak bir renk vermesi amacıyla kullanılmaktadır. Hatta bazı ilaçlar ile birlikte turşu, füme somon ve salata soslarının yapımında dahi kullanılan bu maddelerin zararlı olup olmadığı da kafaları kurcalamaktadır. Yapay gıda boyasının son 50 yıl içerisinde %500 oranında kullanımı artmıştır. Özellikle çocuklar bu boyaların başlıca tüketicileri olarak görülmektedir. Yapay gıda maddelerinin çocuklar üzerinde hiperaktivite, kanser veya alerjiye sebep olabileceği uzmanlar tarafından iddia edilmektedir. Bu konu üzerine fikir ayrılıkları sürekli yaşanmış ve bir çok tartışmayı beraberinde getirmiştir.
Gıda Boyası Nedir?
Gıdaların dış görüntüsünün doğal olmayan renkler yardımı ile değiştirilmesinde kullanılan kimsayal bileşenler bütünü olarak tanımlamak doğru olacaktır. İnsanoğlu uzun zamandır yiyecek ve içeceklerinin renkli olmasını istemişler ve bu nedenle de bu gıdalara bir şekilde renklendirebilmişlerdir. Ancak şu anki gıda boyaları ise petrolden üretildiği için sağlımıza yararlı mı zararlı mı konusu tartışma yarattı. İlk yapay gıda boyası ise 1856 tarihinde kömür katranından üretilmiştir.
İlk yapay boyanın ardından günümüze kadar bir çok gıda boyası geliştirilmiştir. Bunların çoğunda ise toksik maddesine rastlandı. Bu sebeple günümüzde çok az gıda boyası gıda ürünlerinde kullanılmaktadır. Gıda üreten firmalar ise beta karoten veya pancar ekstraktı gibi doğal renklendiricilerden ise gıda boyalarını tercih etmektedirler. Bunun sebebi ise yapay gıda boyalarının renklerinin çok daha canlı görünmesidir. Şimdilerde kullanılan gıda boyaları için toksisite testlerinin yapıldığını biliyoruz. Bu nedenle kullanılan gıda boyalarının herhangi bir sağlık problemine neden olmayacağını savunan FDA ve EFSA gibi ajanslar da mevcuttur. Ancak bu konuda fikir birliği kamuoyunca halen oluşmamıştır. Hatta bazı ülkelerde gıda boyaları yasaklanmasına rağmen farklı bir ülke de gıda boyasının hiçbir zararı olmadığı dile getirilebiliyor. Hal böyle olunca da gıda boyaları güvenli mi değil mi diye insanlarda normal olarak bir kuşku yaratılmış oluyor.
Günümüzde Yiyeceklerde Kullanılan Yapay Boyalar
Hem FDA hem de EFSA tarafından onaylanan gıda boyalarını aşağıda belirtmekte fayda var.
1) Red No.3 (Eritrosin): Şeker, pasta jöleleri ve meybuzda kullanılan kırmızı renklendiricidir.
2) Red No. 40 (Allura kırmızısı): sosta, şekerde, sporcu içeceklerinde ve tahıllarda kullanılmakta olan koyu kırmızı renklendiricidir.
3) Yellow No. 5 (Tartrazin): Tahıllarda, şekerlemelerde, patlamış mısırlarda, içeceklerde ve cipslerde bulunan sarı renkte bir boyadır.
4) Yellow No 6. (Güneş batımı sarısı): Bu gıda boyası genellikle soslarda, şekerlemelerde, pişirilmiş ve dondurulmuş ürünlerde kullanılan sarı-portakal renge sahiptir.
5) Blue No. 1 (Brilliant Blue): Her türlü yeşil sebze konservelerinde, dondurmalarda, meybuzda,hazır çorbalarda ve kremalarda kullanılmakta olan yeşilimsi mavi boyadır.
6) Blue No. 2 (Indigo Carmine): Bu tür gıda boyaları ise genel anlamda atıştırmalık yiyeceklerde şekerlemelerde, tahıllarda bulunan kraliyet mavisi renkte bir gıda boyasıdır.
Pediatrik alerji uzmanlarından birisi, 1973 yılında yapmış olduğu bir çalışma sonucuna dayanarak çocuklarda öğrenme bozukluğu ve hiperaktivitenin sebebini gıda boyası ve koruyucu madde içeren ürün tüketiminin sebep olduğunu söylemiştir. Bundan sonra yapılan çalışmalar da bu iddiayı doğrular nitelikte olsa da aileler çocuklarını bu tür ürünlerden vazgeçirme konusunda pek bir çaba sarfetmemiştir.
Çalışmayı yürüten doktor, dikkat eksikliği ve hipekaktivite teşhisi konulan çocuklar için bir diyet belirledi ve bu çocuklar üzerinde uygulamaya başladı. Bu diyette hiçbir şekilde yapay boyalar ve renklendiriciler yer almıyordu. 1978 yılında yapılan ilk çalışmada denek olan çocuklara küçük bir doz gıda boyası verilmiş ve çocukların davranışları gözlenmiştir. Verilen dozun davranışlara bir etkisi olmadığı görülmemiştir. Ancak o zamana kadar yapılan diğer çalışmalarda yapay gıda boyası ve renklendirici tüketen çocukların davranışlarında hiperaktivite ile anlamlı ilişkiler bulunmuştu. Daha başka çalışmalarda ise çocuklara gıda boyası ve renklendirici içermeyen ürünler verildiğinde çocuktaki hiperaktivite belirtilerinin azaldığı gözlendi. Yine başka bir çalışmaya göre sodyum benzoatla beraber bu tür boyaların 3 – 9 yaş arasında bulunan çocuklarda hiperaktiviteyi tetiklediği bulgusuna ulaşıldı.
Özellikle tartrazine olarak bilinen gıda boyasının çocuklar üzerindeki etkisi sinirlilik, depresyon, uyku bozukluğu, huzurluksuz hali olarak görülmektedir. Netice itibarıyla bu konu üzerine yapılan tüm çalışmalardan elde edilen sonuç, tüm yapay gıda boyalarının ve renklendiricilerin çocukların hiperaktif olmasına neden olduğudur.
Ancak her gıda boyası tüketen çocuk bu ürünlere aynı tepkiyi vermemektedir. Southampton Üniversitesi, bu konu üzerine bir araştırma yapmış ve bu maddelerin çocuk davranışlarını etkileyebilecek genetik bileşen bulmuşlardır. Hiperaktivite rahatsızlığı bulunan çocuklar ile bulunmayan çocuklarda bu tür maddeler etki göstermiş olsa da bazı çocuklarda bu etki kendini daha çok belli etmiştir. Tüm bu olumsuzluklara rağmen FDA ve EFSA bu maddelerin zararlarını kanıtlayacak yeterli bulgu olmadığını söylemiştir. Bu tür düzenleyici ajanslardaki temel prensip, bir maddenin zararlı olduğu kesin olarak kanıtlanana kadar o madde zararlı değildir. Bu nedenle gıda boyaları bu ajanslar nezdinde zararlı kategorisine alınmamıştır. Ancak insanların bu konuda daha duyarlı davranması gerektiğini destekleyecek bir çok kanıt halihazırda mevcut.
Örneğin Büyük Britanya’da 2009 yılında hükümet yetkilileri , gıda boyası yerine başka renklendiricilerin kullanılması için bir teşvik başlatmıştır. 2010 yılına gelindiğinde ise Birleşik Krallık’ta yapay gıda boyası olan ürünlerin üzerinde bunu belirtecek bir ibarenin olması zorunlu hale getirildi.
Gıda boyalarının güvenilirliği her zaman tartışma konusu olsa da, yapılan çalışmalarda, blue1, Yellow5, Yellow 6 ve Red40’ın kansere neden olacak bir bileşen içermediği sonucuna ulaşıldı.
Blue 2 hakkında hayvanlar üzerinde bir deney yapılmış ve yüksek miktarda verilen grupta beyin tümörünün arttığı gözlenmiştir. Red 3 ise en tartışmalı gıda boyası olarak bilinmektedir. Bu maddenin verildiği sıçanlarda tiroid kanseri riskinin arttığı görüldü. Bu çalışmalardan hareketle FDA ajansı eritrosin yani Red 3 maddesini kısmen de olsa yasaklamıştır ancak aradan çok geçmeden bu yasağı tekrar kaldırmıştır. Çünkü yapılan çalışma tekrar incelenince tiroid kanserine direkt olarak bu maddenin neden olmadığı anlaşıldı. ABD’de Red 3, Red 40 ile değiştirilmiş olsa da halen meybuz ve şekerlemelerde Red 3 maddesi kullanılmaktadır.
Yapılan toksitite çalışmalarına göre gıda boyaları olumsuz bir duruma sebebiyet vermezken, boyalar içerisinde yer alan bazı maddelerin endişe verici olduğu söylenmektedir. Red 40, Yellow 5 ve 6 kanserojen etki yapabilecek bileşenleri bünyesinde barındırıyor olabilir.
Bu maddelerin tüketimi özellikle çocuk yaşlardaki bireylerde bir hayli fazladır. Bu ürünlerin aşırı tüketimi sağlık yönünden kişiyi risk altına alacaktır. Ancak Red 3 gıda boyası haricindeki gıda boyalarının kansere neden olabilecek bir yan etkisine dair hiçbir bulgu mevcut değildir. Yıllardır gıda boyası üzerine çalışmalar yapılmış olsa da çalışmalardan elde edilen sonuçlar insanları ilgilendirmedi ve gıda boyası tüketimi yıllar geçtikte artarak devam etti. Bu sayede de gıda boyaları, koruyucu diğer maddelerle birlikte gıdalara yiyecek ve içeceklerimizin içerisinde yer almaya devam ediyor.
Gıda Boyaları Alerjiye Neden Olur mu?
Bazı gıda boyalarının alerjik yan etkileri olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle Yellow 5 maddesi kurdeşen ve astıma neden olacak belirtiler göstermektedir. Asprine alerjisi olanların Yellow 5 e alerjisi olabileceği korelasyonu da oldukça güçlü çıkmıştır. Kronik kurdeşen rahatsızlığı bulunan bireyler üzerinde yapılan bir çalışmaya göre bu hastaların %52’si bu tür boyalara alerjisi olduğu saptandı.
Gıda Boyalarından Kaçınmak Gerekir mi?
Aslında en çok bizi korkutan şey bu tür gıda boyalarının kanser riskini tetiklediği iddiasıdır. Ancak şu ana kadar bu iddiayı kanıtlayacak herhangi bir bilimsel çalışma sonucu elde edilememiştir. Yapılan araştırmalara göre gıda boyalarının kanserojen madde içermediği belirtiliyor.
Ancak bu tür maddeler bazı bünyelerde alerjiye neden olabiliyor. Gıda boyaları hakkındaki en tutarlı iddia ise çocuklarda hiperaktiviteye sebep olmasıdır. Yapılan çalışmalarda, bazı çocuklar diğerlerine oranla daha hassas olsa da, gıda boyalarının çocuklar üzerinde hiperaktiviteye neden olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Eğer çocuğunuz da bu tür davranışlar sergiliyorsa gıda boyası yer alan ürünleri çocuğunuza vermemeniz doğru bir tercih olacaktır.
Bu boyaların yiyecek maddelerde kullanılmasının asıl sebebi gözümüze daha güzel görünmesini sağlamaktır. Boyaların besleyici hiçbir etkisi yoktur. Sadece şekil ve görsellik açısından kullanılırlar. Genel anlamda gıda boyaları işlenmiş yiyeceklerde yaygın olarak kullanılsa da bu tür yiyecekleri en az şekilde tüketmek sağlığımız için en faydalı olanıdır.
