Kamuoyunda bir süredir gündeme gelen Umut Hakkı” ile ilgili haberler gündemi meşgul ediyor. Peki Umut Hakkı denilen uygulama nedir, ulusal ve uluslararası sözleşmelerde ne ifade ediyor. Umut Hakkı ile ilgili ayrıntıları sizin için derledik…
UMUT HAKKI NEDİR?
Müebbet hapis cezasına çarptırılan mahkûmların cezalarının indirilme veya şartlı salıverilme umudunu koruma hakkı olan umut hakkı, AİHM ve AYM kararlarıyla güvence altına alındı.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) kapsamında hukuki zemin bulan umut hakkı, özellikle müebbet hapis cezasına çarptırılan hükümlülerin, cezalarının indirilme veya şartlı salıverilme yoluyla özgürlüklerine kavuşma umudunu koruma hakkı olarak tanımlanmaktadır. Bu hak, AİHS’in 3. maddesi (işkence yasağı) kapsamında değerlendirilmekte olup, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi (AYM) kararlarıyla hukuki zeminini sağlamlaştırmıştır.
HUKUKİ DAYANAĞI: AİHM VE AYM KARARLARI
Umut hakkının temelini oluşturan en önemli karar, AİHM’nin 2013 yılında verdiği Vinter ve Diğerleri v. Birleşik Krallık davasıdır. AİHM bu kararda, müebbet hapis cezalarının ancak cezanın infazı sırasında mahkûmun ilerleme kaydetmesi ve cezanın gözden geçirilme potansiyeli ile salıverilme umudunun bulunması durumunda AİHS’e uygun olacağını belirtmiştir.
Mahkemeye göre, müebbet hapis cezasının, mahkûmun yaşam süresi boyunca iyileşme ve değişme potansiyelini tamamen göz ardı ederek, cezayı “telafisi imkansız” kıldığı takdirde, insanlık dışı ve onur kırıcı muamele yasağını ihlal ettiğine hükmedilmiştir. Bu ilke, bir mahkûmun cezasının mutlak ve geri döndürülemez olmaması gerektiği anlamına gelmektedir.
Türkiye’de ise Anayasa Mahkemesi, 2014 yılında verdiği kararlarla bu hakkı iç hukuka taşımıştır. AYM, özellikle ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası uygulamasında, infaz süreci içerisinde cezanın gözden geçirilmesine olanak tanıyan bir yasal mekanizmanın bulunmasının zorunlu olduğunu vurgulamıştır. Yüksek Mahkeme, bu mekanizmanın yokluğunun Anayasa ve AİHS’in 3. maddesini ihlal ettiğine hükmetmiştir.
TÜRK HUKUK SİSTEMİNE ETKİLERİ
AİHM ve AYM kararları doğrultusunda, Türk Ceza Hukuku’nda mevcut yasal düzenlemeler yeniden ele alınmak durumunda kalmıştır. Bu kararlar, ağırlaştırılmış müebbet hapis hükümlülerinin belirli bir süre infazın ardından durumlarının yeniden değerlendirilmesini ve şartlı salıverilme olanağının sağlanmasını zorunlu kılmaktadır.
Umut hakkı, yalnızca hükümlülerin insan haklarını güvence altına almakla kalmaz, aynı zamanda ceza hukukunun iyileştirme (ıslah) ve topluma yeniden kazandırma gibi temel amaçlarına da hizmet eder. Bu, cezanın sadece cezalandırıcı değil, aynı zamanda eğitici ve dönüştürücü bir rol üstlenmesini sağlamaktadır.
