Nadir toprak elementleri? ile ilgili tartışmalar Türkiye’nin iç siyasetine de yansıdı. Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ABD Başkanı Donald Trump ile nadir toprak elementleri ile ilgili anlaşma yaptığı iddiası üzerine, muhalefet tarafından söz konusu bölgelerin ABD’ye peşkeş çekildiği eleştirileri yöneltildi. Peki nedir bu Nadir toprak elementleri? Türkiye’de var mı? Bu yazımızda, nadir toprak elementleri ile ilgili yaşanan tartışmaları ve ayrıntılar derledik…
Dünya, 2019’dan bu yana en şiddetli ticaret savaşlarından birini yaşıyor ve bu kez mücadelenin merkezinde nadir toprak elementleri bulunuyor. Grönland’daki gerilimler ve Beyaz Saray-Ukrayna krizi de bu küresel mücadelenin bir parçası. ABD şirketlerinin stokları tükenirken, Çin yeni ihracat yapmıyor ve Türkiye, dev rezervlerini işleyecek teknoloji ortağı arıyor.
NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ NEDİR VE NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ?
Nadir toprak elementleri, aslında adlarının aksine “nadir” bulunmuyor ancak dağınık halde bulunmaları ve işlenmelerinin zorluğu nedeniyle stratejik önem taşıyor. 17 elementten oluşan bu grup, modern teknolojinin kalbinde yer alıyor:
Akıllı telefon, tablet ve ekranlarda: Neodim, terbiyum ve itriyum
Elektrikli araç motorları ve rüzgar türbinlerinde: Neodim-demir-bor mıknatıslar
Savunma sanayinde: Jet motorları, radar, lazer ve füze sistemleri için samaryum, disprosiyum, gadolinyum
Sağlık sektöründe: MRI cihazları, kanser tedavisi için gadolinyum ve itriyum
Otomotiv ve kimya sanayinde: Petrol rafinasyonu ve katalitik konvertörlerde seryum oksit
ÇİN’İN KÜRESEL HAKİMİYETİ VE TÜRKİYE’NİN FIRSATI
Dünya nadir toprak madenciliğinin %70’i ve işleme kapasitesinin %87’si Çin’in kontrolünde. Ancak 2022’de Eskişehir Beylikova’da keşfedilen 694 milyon tonluk rezerv, Türkiye’yi bu stratejik mücadelenin önemli bir aktörü haline getirdi.
Bloomberg’in haberine göre Türkiye, Batı Anadolu’daki nadir toprak rezervlerini geliştirmek için ABD ile görüşmeleri sürdürüyor. Beylikova’daki rezervlerin seryum, praseodim ve neodim içerdiği belirtiliyor.
TEKNOLOJİ TRANSFERİ MÜCADELESİ
Türkiye daha önce Çin ve Rusya ile de görüşmeler yaptı. Çin ile Ekim 2024’te imzalanan mutabakat zaptı, Pekin yönetiminin malzemelerin Çin’de işlenmesi konusundaki ısrarı nedeniyle tıkanma noktasına geldi. Çin, teknoloji hakimiyetini korumak için işleme teknolojisini paylaşmayı reddediyor.
TÜRKİYE’NİN REZERV POTANSİYELİ VE GELECEK STRATEJİSİ
Kızılcaören bölgesindeki karbonatit-alkalik magmatik yatakların, dünya standartlarında yüksek kaliteli hafif nadir toprak elementleri içerdiği düşünülüyor. Ancak bu rezervleri işleyecek teknoloji altyapısının eksikliği, Türkiye’yi uluslararası iş birliklerine yönlendiriyor.
Econofact verilerine göre, ABD’de yeni madenlere izin süreci ortalama 29 yıl sürerken, Türkiye’nin sahip olduğu rezervler ve coğrafi konumu, ülkeyi nadir toprak elementleri tedarik zincirinde alternatif bir merkez haline getirme potansiyeli taşıyor.
(Yazıda, gazeteci Çağla Üren’in X hesabından yaptığı paylaşımlardan faydalanılmıştır.)
