Yaz aylarında pek çok ülkede yüksek sıcaklıklar nedeniyle ölümler ya da yüksek sıcaklıktan kaynaklanan sağlık sorunları yaşanmaktadır. Fazla sıcaklık beyne ve diğer organlara zarar verir, çalışmayı zorlaştırır, üretkenliği azaltır ve rahat uyumaya engel olur. Sıcaklarda serinleme yollarının başında klimalar ve vantilatörler gelir. Bu tip iklimlendirme ve soğutma araçlarına erişimi olmayanların uygulayabileceği başka serinleme yolları da vardır. İç ya da dış mekanlarda farklı tedbirler alınabilir. İç mekanlarda, yaşadığı ortamda kliması olmayanlar birkaç ipucunu takip ederek, klimasız, vantilatörle ya da vantilatör olmadan yeterince serinleyip sıcağın bunaltıcı etkisini azaltabilirler. İşte klimasız da serinleyebilmenin bazı yolları:
Suyun Soğutma Gücünden Yararlanmak
Suyun soğutucu gücünden farklı şekillerde yararlanılabilir. Öncelikle yaz sıcaklarından daha az etkilenmek için bol su içilmesi gerekir. Vücut ısıtacağı için suyun sıcaklığı önemli değildir fakat vücut susuz kalmışsa veya ılık su içiliyorsa ısıdan daha fazla etkilenir. Soğutulmuş su (buzlu değil) ayrıca vücudun içeriden soğumasına yardımcı olarak rahatlama sağlar. Sık su içmek, ısıya bağlı hastalıklara karşı en iyi koruyucu önlemlerden biridir. Bunun nedeni, yeterince su içildiğinde vücudun terlemesidir ve ter ciltten buharlaşarak kişiyi soğutur. Kişi susuz kaldığında, etkili bir şekilde terleyemez, bu da yüksek sıcaklıklarla daha az ve zor baş edilebilmesini sağlar. Kişi çok terliyorsa, suyla veya özel olarak formüle edilmiş elektrolit ikame içecekleri ile kaybedilen elektrolitler yerine konulmalıdır. Soğuk, sulu gıdaları tercih etmek, dondurulmuş gıdalara yönelmek de yaz sıcaklarında karşı rahatlama sağlayacaktır.
Serin veya Kontrast Duş Almak
Düzenli olarak bir duş sırasında sıcak ve soğuk su arasında değişen kontrastlı duşlar almak, vücudun sıcaklık değişikliklerine daha uyumlu hale gelmesine yardımcı olabilir. Kontrast duşlar kulağa çekici gelmiyorsa, vücudu serinletmek için oldukça ılık bir duş yine de kişinin sıcaklığı yenmesine yardımcı olabilir. Sıcak bir ortamdan veya yüksek sıcaklıktan çıktıktan sonra soğuk duş alınmamalı, duşa girmeden önce fanın önünde serinlemek için biraz zaman geçirebilmelidir. Duşta ekstra serin bir etki için nane sabunu denenebilir. Nane yağındaki mentol, vücuda yediği veya hissettiği bir şeyin soğuk olduğunu söyleyen beyin reseptörlerini harekete geçirir.
Nabız Noktalarını Soğutmak
Soğuk, nemli bir bezi doğrudan cilde uygulamak, sıcaklığı düşürmeye yardımcı olabilir. Boynun arkası, koltuk altları, bilekler veya kasıklar gibi nabız noktalarına yerleştirilmesi önerilir. Bu bölgelerde, kan damarları cildin yüzeyine yakındır, yani soğuk vücuttan daha fazla ısı çeker ve sıcaklık daha hızlı düşer. Soğutulması en kolay olanı boynun arkasıdır. Soğuk su ya da ortam sıcaklığında su kullanılabilir. Başka bir çözüm bandanadır. Bir bandana soğuk suya batırılıp üçgen şeklinde katlanabilir ve geniş kısmı boynun arkasına gelecek şekilde bağlanabilir. Ayakları serinletmek için su doldurulmuş kovalara veya leğenlere daldırılabilir. Buz ya da buz paketleri uygulanacaksa asla doğrudan cilde uygulanmamalı, yakmaması için cilt çok soğuktan korunmalı, buz bir havlu veya tülbentle sarılmalıdır. Uygulama her iki ila dört saatte bir 20 dakikadan fazla sürülmemelidir.
Cilde Su Püskürtmek
Kişinin kendi cildine soğuk su püskürtmesi, sıcak bir günde akıl almaz bir şey gibi gelir fakat rahatsız edici ısıya karşı ilaç gibi gelir hatta kişiyi buzlu bir içecek tüketmekten daha fazla soğutabilir. Bir 2016 araştırmasına göre, cilde soğuk su uygulamak ve buharlaşmasına izin vermek, vücudun bir bulamaç buz içtiğinizden daha fazla ısı kaybetmesine yardımcı olur. Araştırmacılar, nemin sıvıyı ve terin buharlaşmasını etkili bir şekilde önlemesi nedeniyle, bunun nemli olanlardan ziyade kuru ve havadar iklimlerde en iyi şekilde çalıştığını belirtmektedir. Bir elektrikli fan da kullanılırsa daha da fazla soğutma gücü elde edilir.
Yukarıda açıklanan yöntemlerin hem artıları hem de eksileri olabilir. Mesela bir beze su püskürtmek ve onu serinlemek için kullanmak çok pahalıya mal olmaz. Öte yandan, yöntemlerin çoğu uzun bir süre işe yaramayacaktır.
Serinletici Teknolojiye Yatırım Yapmak
Keten veya pamuktan yapılmış nefes alabilen yatak malzemelerine yatırım yaparak geceleri daha serin kalınabilir. Sıcakta uyumaya çalışırken sürekli sıcak hissedenler, gece terleyerek ve rahatsız hissederek birçok kez uyanma eğiliminde olanlar için oyunun kurallarını değiştirebilecek serinletici yastıklar, çarşaflar ve yastık kılıfları üreten markalar da vardır. Kişi yatakta uzanmıyor olsa bile, kanepede serin kalmak için serinletici çarşafları örtünmek için kullanabilir. Serinletici şilte, yastık ve çarşaf alacak ekonomik gücü olmayanlar yataklarında pamuklu çarşaflar kullanabilir. Pamuk diğer malzemelere göre daha fazla nefes alır, bu nedenle uyurken yatağa serilen pamuklu çarşaflar, yastık kılıfları veya pikeler geceleri daha serin hissettirir. Pamuğun iplik sayısı ne kadar düşükse, o kadar nefes alabilir. Keten gibi doğal kumaşlar da kullanılabilir. Kullanılan malzemeler sentetik olmamalıdır çünkü sentetik karışımlar, gece boyunca üretilen tüm ısıyı serbest bırakmaya yetecek kadar nefes almaz.
Verandada veya Balkonda Uyumak
Eve veya apartman dairesine ve güvenlik endişelerine bağlı olarak, uyku verandası gibi kullanılabilecek küçük bir perdelenmiş dış alan olabilir. Açık havada uyumanın yeterince rahat olduğu geceler için küçük bir divana sahip olunabilir.
Uyurken Mısır Yöntemini Kullanmak
Mısır yöntemi olarak adlandırılan yöntem, vücudun sıcaklığını düşürmek ve serin, rahatlatıcı bir ortam sağlamak için nemli, serin çarşaflar arasında yatmayı içeren bir gece tekniği, temelde “kendin yap” tarzı bir evaporatif soğutucudur. Mısır yöntemi, yatak çarşafını duşta akan suyun altında tutmayı ve çamaşır makinesinin sıkma döngüsüne atılmasını gerektirir. Bir örtü, çarşaf veya plaj havlusu soğuk suya batırılır. Çamaşır makinenizin sıkma döngüsünden geçirilir. Yatağın üzerine (vücudun altına) kuru bir havlu veya çarşaf yerleştirilir ve üzerine uzanılır. Nemli çarşaf kişinin üzerine örtü olarak kullanılır. Gece boyunca ısı, nemli örtünün suyunun buharlaşmasına neden olarak kişiyi içinde güzel ve serin tutar. Sabaha, örtü muhtemelen kurur ve ertesi gece tekrar aynı işlem yapılır. Havanın akmasını sağlamak için odada bir kutu fan çalıştırılabilir, bu kişiyi daha da soğutmaya yardımcı olacaktır. Bu yöntemin daha iyi bir gece uykusu sağlayıp sağlamadığı, kime sorulduğuna bağlıdır. Bazı insanlar sıcak gecelerde bunun çok rahatlatıcı olduğunu söyler. Su hissinden hoşlananlar veya çok sıcak bir iklimde klimasız yaşayanlar Mısır yönteminin geceleri uykuya dalma yeteneğini geliştirdiğini görecektir. Bazı kişiler ise, nemli bir yatakta uyumayı rahatsız bulabilir. En iyisi merak edenlerin deneyip görmesidir. Uyurken serin kalmak için Mısır yöntemini kullanmak, aylık faturadan tasarruf edilmesine yardımcı olacaktır. Ayrıca elektrik kesintileri ve kamp sırasında veya ev içi kliması olmayan herkes için geceleri daha konforlu hale getirebilir.
Evin Isınması Önlemek
Evi serin tutmak söz konusu olduğunda aşağıda yer verilen stratejiler klima olmadan evin serin tutulmasına veya bir klima varsa serin tutabilmek için kullanılırken ihtiyaç duyulan enerji miktarının azaltılmasına yardımcı olacaktır.
Ekstra ısı kaynaklarını ortadan kaldırın
Ocak kapalı tutulmalıdır çünkü mutfakta kullanılan ocağın ya da fırının ısısı evin her tarafına yayılabilir. Isıyı dışarıda tutmak için yemekler ya kısık ateşte veya dışarıda, açık havada ızgarada pişirilebilir. Yemek pişirmek için ocak kullanmak yerine pişirme gerekmeyen yemek tarifleri, yaz salataları denenebilir. Böylece mutfak aracılığıyla eve fazla ısı eklenmeyecektir. Buzdolabı çok sık açılmamalıdır. Ne kadar çok açılırsa, motorun tekrar soğuması için o kadar çok çalışması gerekir ve bu işten üretilen ısı odaya geri verilir.
Gereksiz cihazları kapatın ve fişini çekin
Bulaşık makineleri, çamaşır makineleri ve kurutucular en büyük suçlular olabilir fakat bilgisayarlar, telefon şarj cihazları ve küçük ev aletleri de evde biraz ısı üretebilir. Gerekli olmayan her şeyi kapatılmalı veya daha iyisi fişi çekilmelidir. Bu, yıkanmış, ıslak saçların açık havada kendi kendine kurumasına izin vermek anlamına gelir çünkü bir fön makinesi de ciddi miktarda ısı üretebilir.
Enerji tasarruflu ampuller takın
Işıklar açıkken gün boyunca bir odayı serin tutmak zor olabilir çünkü akkor ampuller, LED ampullerden daha yüksek bir sıcaklık üretir. Bu nedenle akkor ampuller LED ampuller ile değiştirilmelidir. Bunlar enerji açısından daha verimlidir, bu nedenle elektrik faturalarından tasarruf edilebilir. Tüm ampuller değiştirilemiyorsa en azından oturulan alanlardaki ampuller değiştirilebilir ya da ışıklar kapalı tutulabilir ve evin etrafındaki doğal gün ışığı kullanılabilir. Elbette geceleri ışıklar açılabilir. Bu aynı zamanda tüketilen enerji miktarını da azaltacaktır.
Evi Güneş Işığından Uzak Tutmak
Standart çift camlı pencerelere düşen güneş ışığının yaklaşık %76’sı ısıya dönüşür ve evdeki sıcaklığı yükseltir. Güneş ışığı nedeniyle ev sıcaklığındaki artışa güneş ısı kazancı denir. Yaz aylarında, batıya ve doğuya bakan pencereler daha fazla ısıya izin verirken, kuzey ve güneye bakan pencereler sadece küçük ısı kazancı sağlar. Yaz sıcağından kaçınmanın en iyi yolu güneş ışınlarının pencerelere ulaşmasını engellemektir. Neyse ki, güneş ışığından eve giren ısı miktarını azaltmanın aşağıdakiler gibi birçok yolu vardır.
İç perdeler, stor perde, panjur veya gölgelikler kullanın
Araştırmalara göre standart bir pencereye çarpan güneş ışığının dörtte üçünden fazlası eve ısı olarak girmekte ve pencereleri örtmek bunun azaltılmasına yardımcı olmaktadır. Pencereleri perde veya panjurla kapatmak, doğrudan güneş ışığı alan pencerelerde özellikle önemlidir. Bu, odanın bir klima olmadan soğutulmasına yardımcı olacaktır fakat etkinlikleri malzemenin türüne ve rengine bağlı olabilir. Perde seçerken sıkı dokunmuş kumaşlar tercih edilmelidir. Birden fazla kumaş katmanı da ısıyı dışarıda tutmak için daha iyi bir iş çıkarır. Ek olarak, eğer zaten açık renkli değillerse, perdeleri açık renkli kumaşlarla astarlamak, güneşi yansıtmaya yardımcı olacaktır. Stor, Açık renkli stor, zebra stor perdeler ısı kazanımlarını %33’e kadar azaltabilir ve izole, hücresel petek panjurlar istenmeyen güneş ısısını yüzde 60’a kadar azaltabilir. Yalıtılmış hücresel gölgelikler, bir pencerenin iç kısmı için, bir akordeon gibi katlanabilen pileli malzemelerden yapılmıştır. Pencerelerden gelen güneş ısısı kazanımını %60 oranında azaltarak evi güneş ısısından yalıtmanın çok etkili bir yoludur. Dış panjurlar ve gölgelikler güneş ısısı kazancını azaltmada en etkili olanlardır. Basit ve çok ucuz bambu panjurlar bile, gün ışığından tamamen ödün vermeden güneş ışığının büyük bir bölümünü engelleyebilir. Gölgelikler tipik olarak kumaş veya vinildir ve malzeme, pencereden biraz görünürlük sağlayan açıklıklara sahip olabilir. Açıklıklar ne kadar büyük olursa, güneş kazancından o kadar az koruma sağlanır.
Pencere tenteleri kullanın
Tente, bir evin dış cephesinde, pencereleri güneşin ısısından ve parıltısından gölgeleyerek koruyan çatı benzeri bir sundurma ya da siperliktir. Pencere tenteleri, yazın güneş ısısı kazancını güneye bakan pencerelerde %65’e ve batıya bakan pencerelerde %77’ye kadar azaltabilir. Bir panjur seti satın alınamıyorsa pencereleri yoğun yaz güneşinden korumak için köşebentler ve ahşap çıtalarla yapılmış basit bir tente (saçak) ya da güneşlik oluşturulabilir.
Yüksek yansıtıcı cam filmi uygulayın
Yarı saydam oldukları için manzaranın ya da görüş alanının engellenmesi istenmiyorsa cam filmleri faydalı olabilir. Ayrıca, pencerelerin diğer işlemlere uyması zor veya pahalıysa faydalıdırlar. Güneş kontrollü cam filmleri UV koruması sağlayabilir ve güneş radyasyonundan elde edilen ısı miktarını azaltabilir. Bazı ayrıntılı gölgeleme sistemleriyle karşılaştırıldığında, bunlar daha ucuz bir alternatif olabilir. Cam filmleri tipik olarak üç katmana sahiptirler. Cama oturan yapışkan tabaka, polyester film tabakası ve çizilmeye dayanıklı kaplama. Güneş radyasyonu (ışınımı) cama çarptığında, cam filmi zararlı ultraviyole (UV) ışınları engellemek ve ayrıca camdan geçen ısı ve ışık seviyelerini azaltmak için bir güneş koruyucu görevi görür. 2013’te yapılan bir araştırma, nispeten düşük maliyetli pencere renklendirme filmlerinin çoğunun, gelen ısıyı 5-10 santigrat derece arasında başarılı bir şekilde azalttığını göstermiştir. Profesyonel olarak uygulanabilirler veya ev tadilat ya da restorasyon mağazalarında kendin yap kurulumu için de mevcutturlar.
Kapı ve pencerelerin etrafındaki boşlukları kapatın
Kışın, kapıların ve pencerelerin etrafını bantlamak, tıkamak ve sızdırmaz hale getirmek rahatsız edici hava akımlarını önlemeye yardımcı olur. Yalıtım yazın da gereklidir. Çekomastik silikon tabancasıyla yapılan bir yalıtım sıcak havanın yaz aylarında birkaç saat içeri girmesini engellemeye yardımcı olabilir. Küçük değişiklikler büyük bir etki yaratabilir. Bir çalışmada pencere bandı gibi yalıtım aletleriyle enerji verimli yükseltmeler yapmak, verimsiz evlerde ısı stresi potansiyelini yüzde 50’den yüzde 4’e indirebileceği bulunmuştur.
Havanın Dolaşımını Sağlamak
Hava, yalnızca zorlandığında (bir çeşit fan aracılığıyla) veya komşu bir hava kütlesi ile büyük bir sıcaklık farkı varsa akacaktır. Hareketli hava, Isı endeksi yüksek, 32 santigrat derecenin altındaysa, algılanan sıcaklıkları önemli ölçüde düşürebilir. Bu noktada ve üstünde hava üflemek kişiyi daha iyi hissettirmez ve aslında daha kötü hissetmesine neden olabilir.
Kutu ve tavan vantilatörleri kullanın
Fanlar tüm odanın sıcaklığını düşüremez fakat bir rüzgar-soğutma etkisi yaratabilir, böylece daha serin hissedilir. Temel olarak, bir fan etrafa hava üflediğinde, hava hareketi terin ciltten buharlaşmasına yardımcı olur ve bu da kişiyi serinletir. Vantilatörler ya da fanlar çok az enerji çeker ve çalıştırması çok maliyetli değildir. Kutu fanları, sıcak havayı dışarı atması için odaların pencerelerinden dışarı bakacak şekilde yerleştirilmeli ve içerideki soğuk havayı değiştirilmelidir. Tavan vantilatörleri sıcaklığı düşürme konusunda harikadır çünkü havayı tüm oda boyunca dolaştırırlar. Ama odadan çıkarken kapatılmaları gerekir. Bir odanın 10 derece daha serin hissedilmesine ve geleneksel bir klimanın harcadığı enerjinin yalnızca yüzde 10’unun kullanılmasına yardımcı olabilirler. Tavan vantilatörünün ayarları mevsime göre değiştirilebilir. Tavan vantilatörlerinin iki modu bulunmaktadır. Kanatların dönüş şekline bağlı olarak, ya bir esinti yaratabilir ya da sıcak havayı aşağı doğru (sıcak hava her zaman yukarı doğru hareket eder) zorlayabilirler. Böylece yazın bir esinti yaratması sağlanabilir ve kışın sıcak hava aşağı doğru zorlanabilir. Tavan vantilatörleri sıcak havayı sirküle etmeye yardımcı olması için kışın saat yönünde çalışacak şekilde ayarlanır. Yazın, soğutma için kanatları saat yönünün tersine çalışacak şekilde ayarlanmalıdır.
Pencere fanları veya portatif fanlar da birçok iklimde iyi çalışabilir fakat yalnızca doğru kullanılırsa etkilidirler. Bunun için yalnızca dışarıdaki hava, genellikle gece olan içerideki havadan daha soğuk olduğunda kullanılabilir.
Gece soğutması, evdeki sıcaklığı doğal olarak düşürmenin ve sıcak iç havayı daha soğuk dış havayla değiştirmenin harika bir yoludur. Soğuk havanın odadan odaya serbestçe akmasını sağlamak için geceleri kapı ve pencereler açılmalıdır. Geceleri pencerelerin yanına yerleştirilen tavan vantilatörleri ve ayaklı vantilatörler, esinti olmadığında ve küçük bir sıcaklık farkı olduğunda hava hareketini zorlamaya yardımcı olabilir.
Vantilatör yoksa bazı pencereler açılabilir. Bölgedeki hava sıcaklığı sabahları ve akşamları 10 ila 21 santigrat dereceler arasında düşme eğiliminde ise, bu saatlerde evin her iki tarafındaki pencereleri açmak çapraz akışlı bir havalandırma sistemini kolaylaştırabilir. Sadece bir pencere açıksa, giren temiz hava ile çıkan sıcak hava çarpışacak ve oda çok fazla soğumayacaktır. Havanın girmesine izin vermek için daha küçük bir pencere ve dışarı çıkması için daha büyük bir pencere açılması denenebilir. Bu, hava hızını artırabilir ve evi daha serin hissettirebilir. Pencereler sadece sabahın erken saatlerinde, gece veya akşam geç saatlerde, dışarısı içerideki ideal sıcaklıktan daha soğuk olduğunda açılmalıdır. Dışarıdaki hava ısınmaya başladığında, bu ısıyı mümkün olduğu kadar dışarıda tutmak için pencereler kapatılmalıdır.
Egzoz fanlarını kullanın
Banyodaki ve mutfaktaki egzoz fanlarını ya da aspiratörleri çalıştırmak da duştan veya mutfak aletlerinden gelen ısının, sıcak havanın ve buharın dışarı atılmasına yardımcı olabilir. Ayrıca, geceleri açık pencerelerle birlikte, sıcak havanın dışarı atılmasına ve eve daha soğuk havanın çekilmesine yardımcı olmak için kullanılabilir.
Yine de, bir fan kişileri daha rahat hissettirebilir fakat uzmanlara göre sıcaklıkla ilgili hastalıkları önlemeye yardımcı olmaz.
Vantilatörün önüne buz veya soğuk su kabı yerleştirin
Kule tipi bir fan varsa, açıkken üfleyen havanın önüne donmuş su şişeleri, bir kova (veya kase) buz veya buz paketleri (eriyen suyu tutmak için altında bir tepsi bulunmalıdır) bırakılabilir. Bu bir evaporatif (buharlaştırıcı) soğutma taktiğidir. Fan suyun veya buzun serinliğini etrafa üfleyecek ve böylece odayı daha serin hale getirecektir. Bu yöntem elde edilen mekanizmayı küçük odalar için gerçekten ucuz ve oldukça etkili bir “kendin yap” kliması haline getirir ve çok ihtiyaç olduğunda serin bir esinti sağlayabilir. Vantilatörün önüne soğuk, ıslak bir çarşaf da asılabilir. Elde edilen serin havanın kaybedilmemesi için alandaki kapı ve pencereler mümkün olduğunca kapatılmalıdır. Gözleri tahriş etmemesi için hava akımının hemen önüne oturulmamalıdır.
Genel olarak, klima, ısıya bağlı hastalık ve ölüme karşı en iyi koruyucu faktördür. Yukarıda bahsedilen ipuçları serin kalmaya yardımcı olabilse de aşırı sıcaklık bazen klima olmadan dayanılmayacak kadar fazla olabilir. Bu stratejilerle serin kalınamıyorsa, tedavi edilmezse sıcak çarpmasına dönüşebilen sıcak bitkinliği semptomları gelişebilir. Sıcak bitkinliği, aşırı ısınma, dehidrasyon ve vücudun soğutma sistemini aşırı yükleyen diğer faktörlerin bir sonucudur. Sıcak bitkinliğinin pençesindeki insanlar kavgacı ve kafası karışmış olabilir. Sıcak bitkinliğinde kişiler belirli bir süre sonra iyileşebilir ve yaşamına devam edebilir fakat sıcak çarpması mutlaka tıbbi müdahale gerektirir. Sıcak çarpması durumunda kişilerin derileri genellikle sıcak ve kırmızıdır, nabız hızlı ve güçlüdür, vücut sıcaklıkları son derece (39,5 santigrat derecenin üzerinde) yüksektir. Ayrıca bilinçsiz olabilirler. Sıcak çarpması derhal müdahale edilmezse organ hasarına veya ölüme yol açabilecek ciddi bir tıbbi acil durumdur. Bu durumdaki kişiler gölgeye oturtulmalı, soğuk suyla ıslatılmış kumaş dört ana arter bölgesinin tümüne (bilek, kasık, koltuk altı ve ense) uygulanmalı ve hemen yardım alınmalıdır. Sıcaklıklar yüksek olduğunda, sıcaklığa bağlı hastalıklara yatkınlıklarının daha fazla olması nedeniyle dört yaşın altındaki küçük çocuklar ve ayrıca 65 yaşın üzerindeki yaşlılar sık sık kontrol edilmelidir.
