Gündemdeki son gelişmelerle birlikte, İran’ın nükleer programının kilit noktalarından biri olan Fordo Nükleer Tesisi yeniden dünya gündeminin merkezine oturdu. ABD Başkanı Donald Trump’ın Amerikan uçaklarının Fordo dahil üç nükleer tesisi vurduğunu duyurması ve “Fordo yok oldu” mesajını paylaşması, bu tesisin stratejik önemini bir kez daha gözler önüne serdi. Peki, bir dağın içine gizlenmiş ve en güçlü bombalara dahi dayanıklı olduğu iddia edilen Fordo Nükleer Tesisi tam olarak neyi temsil ediyor, neden bu kadar kritik ve gerçekten yok edilebilir mi?
Fordo Nükleer Tesisi: İran’ın Yer Altındaki “Nükleer Kalbi”
Fordo Nükleer Yakıt Zenginleştirme Tesisi, jeopolitik dengeler açısından dünyanın en kritik nükleer altyapılarından biri olarak kabul ediliyor. Yalnızca fiziksel konumuyla değil, potansiyel kapasitesiyle de uluslararası ilişkilerde önemli bir rol oynuyor.
İnşa Süreci ve Ortaya Çıkışı: Fordo Tesisi’nin inşaatına 2002 yılında başlandı. Uydu görüntüleri, 2004 yılı itibarıyla tesis alanında yoğun faaliyetlerin olduğunu gösteriyor. İran, bu tesisin varlığını Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’na (IAEA) ancak Eylül 2009’da bildirdi. Aynı ay dönemin ABD Başkanı Barack Obama, Fransa ve Birleşik Krallık liderleri ile düzenledikleri basın toplantısında Fordo’nun varlığını kamuoyuna duyurdu ve tesisin “barışçıl amaçlı bir programla uyuşmadığını” ifade etti.
Teknik Özellikleri ve Korunaklı Yapısı: Kum kentine yaklaşık 30 kilometre uzaklıkta, Zagros Dağları’nın derinliklerine oyulmuş şekilde konumlanan Fordo, ana zenginleştirme alanının yer seviyesinin yaklaşık 80 ila 90 metre altında olmasıyla dikkat çekiyor. Bu derinlik, tesisin olası hava saldırılarına karşı son derece korunaklı olmasını sağlıyor. İçerisinde 2 bin 700 adet gelişmiş santrifüj bulunduğu tahmin edilen tesisin, yıllık en az iki nükleer bomba yapımına yetecek kadar silah sınıfı uranyum üretme kapasitesine sahip olduğu düşünülüyor.
Fordo’yu Vurabilecek Silahlar ve Zorluklar: Uzmanlara göre, Fordo’ya ciddi zarar verebilecek tek konvansiyonel silah, ABD Hava Kuvvetleri’ne ait B-2 Spirit tipi bombardıman uçakları tarafından taşınabilen GBU-57/A “bunker buster” (sığınak delici) bombasıdır. Ancak bu bombanın bile yalnızca 60 metre derinliğe kadar inebildiği belirtiliyor. Bu durum, Fordo’nun daha derinlerde olması nedeniyle tek seferde imha edilmesini imkansız hale getiriyor. Uzmanlar, bu tesise yönelik olası bir saldırının ancak birkaç ardışık bombardımanla başarıya ulaşabileceğini ifade ediyor.
İsrail’in Operasyon Kabiliyeti: İsrail’in mevcut teknolojiyle Fordo’yu doğrudan yerle bir etmesi mümkün görünmese de, enerji hatlarını, havalandırma sistemini ve tünel girişlerini hedef alan bir operasyonla tesisin uzun süre devre dışı bırakılabileceği teknik olarak mümkün görülüyor. İsrail’in daha önce Suriye’de benzer bir tesisin operasyon kabiliyetini zayıflatmış olması, bu tür bir senaryonun potansiyelini artırıyor.
Nükleer Anlaşmaların Etkisi ve Mevcut Durum: 2015 yılında imzalanan Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) kapsamında İran, Fordo’daki santrifüjlerin üçte ikisini sökmeyi ve nükleer materyali buradan çıkarmayı taahhüt etmişti. Ancak ABD’nin 2018’de anlaşmadan çekilmesiyle bu yükümlülükler fiilen ortadan kalktı. 2025 itibarıyla Fordo’da yüzde 60 saflıkta uranyum zenginleştirmesinin yeniden başladığı biliniyor.
Stratejik Önemi ve Uluslararası Hukuk Bağlamı: Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (IAEA) son raporlarına göre Fordo, İran’ın kısa süre içinde silah sınıfı uranyum üretme kapasitesine sahip tek tesisi olması nedeniyle stratejik bir önem taşıyor. Bu özelliğiyle hem İsrail’in hem de Batılı devletlerin birincil hedefi konumunda bulunuyor. Ancak, tesisin derinliği ve korunaklı yapısı nedeniyle doğrudan bir saldırıyla etkisiz hale getirilmesinin son derece zor olduğu vurgulanıyor. ABD’nin bu tür bir müdahalesinin, yalnızca askeri değil, uluslararası hukuk açısından da ciddi sonuçlar doğurabileceği belirtiliyor.
Ford’un geleceği ve İran’ın nükleer programı, küresel güvenlik ve jeopolitik dengeler açısından kritik bir öneme sahip olmaya devam ediyor.
