Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), sürekli dürtüsel davranışlar, dikkatsizlik ve aşırı hareketlilikle karakterize edilen kronik bir durumdur. Genellikle çocuklukta teşhis edilir, ancak DEHB belirtileri ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinde fark edilmeyebilir, bu yüzden kişi yetişkinlik dönemine kadar tanı almayabilir. Uygun tedavi ile DEHB’li çocuklar ve yetişkinler başarılı ve üretken yaşamlar sürebilirler.
DEHB Belirtileri ve Çeşitleri
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), farklı belirtiler gösteren üç farklı formda olabilir:
Ağırlıklı Olarak Hiperaktif-Dürtüsel: Bu türdeki kişiler genellikle hiperaktivite ve dürtüsellikle başa çıkmakta zorlanırlar, ancak bazı dikkatsizlik belirtileri de gösterebilirler.
Çoğunlukla Dikkatsiz: Bu kategorideki kişilerde genellikle dikkatsizlik belirtileri görülür, ancak hiperaktivite ve dürtüsellik gibi bazı sorunlar da olabilir.
Hiperaktif-Dürtüsel ve Dikkatsizlik Bileşikleri: Bu gruptaki kişilerde hiperaktivite, dürtüsellik ve dikkatsizlik belirtileri görülür.
Yetişkinlerde DEHB Belirtileri
DEHB belirtileri yetişkinlikte farklı şekillerde ortaya çıkabilir:
– Dürtüsellik
– Sık sık kesintiye uğrama
– Huzursuzluk
– Odaklanamama
– Organizasyon ve takip eksikliği
– Son teslim tarihlerini karşılamada zorluk
– Sık ruh hali değişimleri
– Stresle başa çıkmada zorluk
DEHB’nin Nedenleri ve Risk Faktörleri
Uzmanlar DEHB’nin kesin nedenlerinden emin değiller. Ancak genetik, çevresel faktörler, hamilelikte alkol veya tütün kullanımı, travmatik beyin hasarı gibi faktörlerin DEHB gelişme riskini artırabileceği düşünülmektedir.
DEHB Nasıl Teşhis Edilir?
DEHB teşhisi koymak için genellikle kapsamlı bir değerlendirme gereklidir. Bu değerlendirme, bir psikolog, psikiyatrist, çocuk doktoru veya klinik sosyal hizmet uzmanı tarafından yapılabilir.
DEHB’nin Prognozu
DEHB’nin uzun vadeli prognozu, kişinin tedaviye nasıl yanıt verdiğine bağlıdır. Tedavi edilmemiş DEHB’nin yaşam kalitesini olumsuz etkileyebileceği bilinmektedir.
DEHB için Tedavi ve İlaç Seçenekleri
DEHB’nin tedavisi, ilaç tedavisi, davranış terapisi ve yaşam tarzı değişikliklerini içerebilir. İlaçlar, davranış terapisi ve destekleyici stratejiler genellikle semptomların yönetimine yardımcı olur.
İlaç Seçenekleri
Cleveland Clinic’e göre uyarıcılar en sık reçete edilen DEHB ilacı türüdür . Cleveland Clinic uzmanları, genellikle DEHB’li kişilerde odaklanmayı geliştirmek ve dikkat dağıtıcı unsurları engellemek için kullanılan uyarıcıların, DEHB ilaçlarının en etkili sınıfı olarak kabul edildiğini ve insanların yüzde 70 ila 90’ında semptomları iyileştirdiğini söylüyor.Cleveland Clinic’e göre, uyarıcı bir ilaçla başarılı olamayan veya uyarıcı alamayan kişilerde DEHB için uyarıcı olmayan ilaçlar kullanılabilir.DEHB ilaçları farklı formülasyonlarda mevcuttur: kısa etkili, orta etkili ve uzun etkili. Cleveland Clinic’e göre bu ilaçların iştah azalması, uyku güçlüğü ve sinirlilik gibi yan etkileri olabilir. Bir doktor DEHB için hangi ilacın en iyi olduğunu belirleyebilir , olası yan etkileri tanımlayabilir ve genel olarak DEHB için ilaç tedavisinin artılarını ve eksilerini açıklayabilir.
Tamamlayıcı ve Bütünleştirici Terapiler
Her ne kadar insanların DEHB için denediği pek çok farklı türde takviye ve diyet olsa da bunların çoğunun, uzmanların bunları kullanmayı tavsiye edecek yeterli bilimsel kanıtı yok. Yeni bir diyet veya takviyeyi denemeden önce daima doktorunuza danışın çünkü bunlar DEHB ilaçlarıyla etkileşime girebilir ve istenmeyen yan etkilere veya diğer sağlık sorunlarına neden olabilir.
AAP’ye göre aşağıdaki tamamlayıcı ve bütünleştirici tedaviler bilimsel kanıtlarla desteklenmemektedir ve DEHB tedavisi için önerilmemektedir :
• Megavitaminler ve mineral takviyeleri
• Hareket hastalığını önleyici ilaç (iç kulağı tedavi etmek için tasarlanmıştır)
• Candida mantar enfeksiyonu tedavisi
• Elektroensefalogram (EEG) biofeedback (beyin dalgası aktivitesini arttırmaya yönelik eğitim)
• Uygulamalı kinesiyoloji (kafatasındaki kemiklerin yeniden hizalanması amaçlanır)
• Şeker tüketiminin azaltılması
• Optometrik görme eğitimi
DEHB’nin Önlenmesi
Genetiğin DEHB için ana risk faktörlerinden biri olduğu düşünülse de Mayo Clinic’e göre bir çocuğun bu bozukluğa sahip olma olasılığını azaltabilecek birkaç sağlık davranışı vardır.
• Hamilelik sırasında fetüsün gelişimine zarar verebilecek her türlü aktiviteden veya maddeden kaçının. Örnekler arasında alkol, sigara ve eğlence amaçlı uyuşturucular yer alır.
• Çocuklar kurşunlu boya veya sigara dumanı gibi kirleticilerden ve toksinlerden korunmalıdır.
• Ekran başında geçirilen süre ile DEHB arasında doğrudan bir bağlantı kurulmamış olsa da uzmanlar, yaşamın ilk beş yılında televizyon ve video oyunlarının sınırlandırılmasını öneriyor.
DEHB’nin Komplikasyonları
Tedavi edilmeyen DEHB, Mayo Clinic uzmanlarına göre çeşitli duygusal ve fiziksel komplikasyonlara yol açabilir:
• Zayıf benlik saygısı
• Kazalar ve yaralanmalar
• Madde bağımlılığı
• Suçlu veya riskli davranış
• Akranlarıyla etkileşimde zorluk ve ilişki zorlukları
Araştırma ve İstatistik: Kimlerde DEHB Var?
DEHB okul çağındaki çocukların yaklaşık yüzde 9’unu etkilemektedir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre Amerikalı erkek çocukların yüzde 11,7’sine ve kız çocuklarının yüzde 5,7’sine DEHB tanısı konmuştur.DEHB erkek çocuklarda daha sık teşhis edilir, ancak araştırmalar bunun kızlarda eksik tanımlanabileceğini ve yetersiz teşhis edilebileceğini göstermektedir.BMC Psikiyatri dergisinde yayınlanan araştırma, kızların daha çok DEHB’nin dikkatsizlik alt tipine sahip olduğunu ve davranışlarının bazen dışarıdan daha az rahatsız edici olarak nitelendirilebileceğini kaydetti. CHADD’a göre, birçok kız çocuğunun ve kadının yetişkin olana kadar doğru tanıyı alamamasının bir nedeni bu olabilir .NIMH’e göre DEHB, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yetişkinlerin yüzde 4’ünden fazlasını etkiliyor . Ancak bu istatistik yalnızca resmi olarak teşhis konulan yetişkinleri kapsıyor, yani gerçek sayı muhtemelen çok daha yüksek.
