COP30’a başkanlık edecek Brezilyalı müzakereciler, adil geçişe yönelik çalışmalar ile hükümetlerin kolektif olarak küresel ısınmayı sanayi öncesi döneme göre 1,5 derece ile sınırlama hedefinin gerisinde kaldığı gerçeğine nasıl yanıt vereceklerine dair tartışmalar üzerine erken bir anlaşma peşinde.
Kasım ayında düzenlenecek olan COP30 zirvesine başkanlık edecek olan Brezilyalı diplomatlar, Haziran’da Almanya’nın Bonn kentinde yapılacak yıl ortası iklim müzakerelerinde “erken kazanım” elde etmek istiyor. Ekibin amacı, geçen yıl Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de gerçekleşen COP29’da çözülemeyen iki önemli meselede uzlaşmalar sağlamak.
Brezilya’nın baş iklim diplomatı Liliam Chagas, bu hafta gazetecilere yaptığı açıklamada, Bonn oturumlarında Adil Geçiş Çalışma Programı (Just Transition Work Programme – JTWP) ve 2023 Küresel Durum Değerlendirmesi’nden (Global Stocktake – GST) çıkan tavsiyeler konusunda “gerçek ilerlemeler” görmek istediklerini söyledi. Böylece bu konularda ilerlemeyi sağlayacak kararlar COP30’da onaylanabilecek.
JTWP, daha yeşil bir dünyaya adil bir geçişin nasıl sağlanacağına dair diyaloglar serisini ifade ediyor. GST tartışmaları ise, hükümetlerin kolektif olarak küresel ısınmayı sanayi öncesi döneme göre 1,5 derece ile sınırlama hedefinin gerisinde kaldığı gerçeğine nasıl yanıt vereceklerine odaklanıyor.
Müzakereciler, Panama’da düzenlenen Birleşmiş Milletler etkinliği olan İklim Haftası kapsamında görüşmelere başladılar. Görüşmelerde, “world café” (dünya kafesi) adı verilen gayri resmi bir format kullanıldı. Katılımcılar, yerli halklar ve toplulukların rolü, ekonomik etkenler ve sosyal koruma önlemleri gibi konuları tartışmak üzere masalara ayrıldılar.
COP29 zirvesinde hükümetler, JTWP’nin hangi adalet unsurlarını ele alması gerektiği, finansmanın bu sürece dahil edilip edilmemesi ve fosil yakıtlardan uzaklaşma konusunun GST’de nasıl ilerletileceğinin metinlerde yer alıp almaması gerektiği konusunda bölünmüş durumdaydı.
Chagas, bu konuların COP29’da çözülemediğini çünkü yeni bir finansman hedefi üzerine yapılan ayrı müzakerelerin “çok uzun ve zorlu” geçtiğini ifade ederek, Kasım’daki COP30’a her şeyi bırakmamak için “bazı kararları erkenden almak” istediğini vurguladı.
İklim Üzerine Siyasi Mesaj Yetmez
GST, 2023 yılında gerçekleştirilen ve iklim değişikliği konusunda kaydedilen ilerlemeyi değerlendiren bir incelemeydi. Değerlendirme, hükümetlerin attığı adımların beklenen küresel ısınma miktarını azalttığını ancak ortalama sıcaklık artışını 1,5 derece ile sınırlamak için hâlâ yetersiz olduğunu ortaya koydu.
Konu hakkında konuşan COP30 İcra Direktörü Ana Toni, geçmişte hükümetlerin bir COP’tan diğerine gitmelerinin yeterli göründüğünü ancak bunun artık yeterli olmadığına dikkat çekerek, “Artık şirketlerin ve hükümetlerin taahhütlerden eyleme geçmeleri gerekiyor” dedi.
Küresel iklim hareketinin öncü SKT’larından biri olan 350.org’un küresel politika ve kampanyalar direktör yardımcısı Andreas Sieber ise, Brezilyalıların nihayet “eylem odaklı bir dile yönelmelerini” ve GST kararını yenilenebilir enerjinin üç katına çıkarılması ve fosil yakıtlardan uzaklaşmayla ilişkilendirmelerini övdü. Ancak Siebler, “sadece siyasi mesajlar sonuç getirmez” diye ekledi.
COP29’dan Bu Yana Vakit Kaybı Yaşandı
Geçen yıl Bakü’de düzenlenen COP29’da hükümetler, insan ve işçi hakları, serbest ticareti kısıtlayıcı olarak görülen önlemler, uyum sağlama ve emisyon azaltımı gibi konularda anlaşmazlık yaşadıkları için JTWP konusunda da uzlaşma sağlayamadı. En büyük tartışma konularından biri, adil geçiş planlarını desteklemek için finansman tahsis edilip edilmeyeceğiydi. Gelişmekte olan ülkeler finansman talep ederken, gelişmiş ülkeler buna karşı çıktı.
Bu konu, yeni finansman hedefi üzerine yapılan sert müzakereler nedeniyle, COP29 başkanlığının öncelik listesinde geriye düştü. Son anda bir temas grubu kuruldu ve JTWP’yi kurtarmak için bir taslak sunuldu, ancak buna rağmen bir anlaşmaya varılamadı.
COP30 Başkanlığı, bu hafta yayımladığı mektubunda JTWP’yi “insanların gerçek yaşamlarıyla doğrudan ilgili dinamik bir kavram” olarak tanımladı ve “COP29’daki tartışmaları temel alalım ve bu güçlü kavramın kapsamı ve odak noktası konusunda iddialı bir uzlaşı sağlayalım” çağrısında bulundu.
İklim Eylem Ağı (Climate Action Network International) adına JTWP görüşmelerini takip eden Anabella Rosemberg, “COP29’dan bu yana kaybedilen zamanı telafi etmek için müzakere sürecinin hızlandırılması gerekecek” dedi.
İlerlemeyi Takip Edecek Bir Çerçeve Çağrısı
COP30 Başkanlığı’nın öne çıkardığı üçüncü müzakere başlığı ise Küresel Uyum Hedefi (Global Goal on Adaptation – GGA) oldu. Bu hedefin “kolektif ilerlemeyi takip edecek sağlam bir çerçeve” olması gerektiği ifade edildi. COP30 Başkanı Corrêa do Lago, iklim değişikliğine karşı dirençli hale gelmeyi ifade eden “uyum” konusunun artık “tam anlamıyla merkezi bir öneme sahip olduğunu, çünkü iklim değişikliğinin artık burada olduğunu” söyledi.
Küresel Uyum Hedefi (GGA), hükümet müzakerecilerinin üzerinde anlaşmaya çalıştığı 11 uyum hedefinden oluşuyor. Bu hedeflerin nasıl ölçüleceği, COP30’da karara bağlanması gereken bir dizi göstergeyle belirlenecek. Bu süreç, COP29’da yavaş ilerlediği için COP30’a büyük önem atfediliyor. Öte yandan müzakereciler, bu hedeflere ulaşmak için uyum finansmanının dahil edilip edilmeyeceği konusunda ikiye bölünmüş durumda. Gelişmiş ülkeler bu fikre karşı çıkarken, gelişmekte olan ülkeler finansmanın dahil edilmesini savunuyor.
Ayrıca hükümetler, örneğin su temini veya sanitasyonun iyileştirilmesinin insanlara iklim değişikliğine uyum sağlamada nasıl yardımcı olabileceği gibi daha geniş konuların tanımlanması, ölçülmesi ve ilerlemesinin takibi konusunda da anlaşmakta zorlanıyorlar.
Corrêa do Lago, gazetecilere yaptığı açıklamada, bir başkan başlığın da Bakü-Belém yol haritası olduğunu belirtti. Bu yol haritası, hâlihazırda 2035’e kadar yıllık 300 milyar dolarlık kamu finansmanı üzerinde anlaşmaya varılmışken, buna ek olarak tüm kaynaklardan yılda 1,3 trilyon dolar iklim finansmanı nasıl harekete geçirileceğini ortaya koymayı amaçlıyor.
Azerbaycan’ın baş müzakerecisi Yalchin Rafiyev de, İklim Haftası’nın açılış töreninde yaptığı konuşmada, “Bağışçılara, Bakü’de verdikleri 300 milyar dolarlık taahhüdün adil paylarını nasıl yerine getireceklerini açıklamaları için çağrıda bulunuyoruz” dedi.
Mevcutlar Çözülmeden Yeni Gündem Maddeleri Yaratılmamalı
Etkinliğe ev sahipliği yapan Panama’nın çevre bakanı Juan Carlos Navarro ise, gelişmiş ülkelerin mali katkılarına ilişkin “net hedefler” talep etti ve “Ancak netlik sağlanır ve somut sonuçlara ulaşılırsa başarılı olabiliriz” dedi.
Geçmişte Bonn’da düzenlenen ara dönem iklim müzakereleri, gündemde neyin yer alması gerektiğine dair uzun tartışmalarla dikkat çekmişti. Örneğin 2023 yılında, finansman ve emisyon azaltım önlemlerinin resmi müzakerelere nasıl dahil edileceği üzerine yapılan tartışma yedi gün boyunca sürmüştü.
COP30 Başkanlığı yeni yayımladığı mektubunda, “Müzakere sürecini daha da zorlaştırabilecek ya da üzerinde uzlaşı sağlanmış öncelikleri gölgeleyebilecek potansiyel olarak tartışmalı yeni gündem maddelerinin sunulmasından kaçınılmasının uygun olacağını” belirtti. Mektupta ayrıca, iklim zirvelerinin artık “müzakere odaklı bir dönemden uygulama odaklı bir döneme” geçmekte olduğunu vurguladı.
