Atabetü’l-Hakayık:
12. yüzyılın ilk yarısında Yüknekli Edip Ahmet Bin Mahmut tarafından kaleme alınmış manzum bir ahlak kitabıdır. Eser Muhammed Dâd Sipehsalar’a sunulmuştur. Müellif hakkında bilgi oldukça sınırlıdır. Onun 11. yüzyılın sonları 12. yüzyılın başlarında yaşadığı, arapça ve Farsçaya hâkim olduğu, İslamî ilimleri tahsil ettiği ve gözleri görmeyen bir kimse olduğu bilgilerimiz arasındadır. Alî Şîr Nevâyî’nin Edip Ahmet’i İmam-ı Azam’ın öğrencileri arasında göstermesi, şöhretini 15. yüzyıla kadar sürdürdüğünün bir işaretidir.
Bu eser kutadgu bilig gibi şehname vezniyle yazılmıştır. Asıl eser dörtlükler halindedir ve mani nazım şekli gibi (aaxa) kafiyelenmiştir. Atabetü’l-Hakayık’ı Kutadgu Bilig’ten ayıran en önemli fark Kutadgu Bilig’in mesnevî nazım şekliyle, Atabetü’l-Hakayık’ın ise dörtlükler şeklinde yazılmış olmasıdır.
Bu eseri bulan ve ilim alemine tanıtan Necip Asım (Yazıksız)dır. Necip Asım, eseri 1906’da Ayasofya kütüphanesinde bulmuştur. Eserin bilinen 3 nüshası da İstanbul’dadır.
İlâhî öküş hamd ayur men sanga
Sening rahmetingden umar men onga
Senâmu ayugay sezâ bu tilim
Unarça ayayın yarı bir manga
Divân-ı Hikmet:
Hoca Ahmet Yesevî 11. yüzyılın sonlarında Batı Türkistan’da Sayran(İsficap) da doğmuştur. Küçük yaşta anne ve babasını kaybetmiştir. Ablasıyla birlikte Yesi’ye göç eder ve burada Arslan Baba’dan el alır. Ahmet Yesevî, Arslan babanın ölümü üzerine Şeyh Yusuf Hemedanî’ye bağlanır ve onun ölümü üzerine de irşat makamına geçer. Bir rivayete göre 63 yaşında geldiğinde Hz. Peygamber (s.a.v.)’e bağlılığından dolayı tek kişilik bir kuyu kazdırır ve ömrünün geri kalan kısmını bu hücrede geçirir.
Ahmet Yesevî’nin şiirlerine ‘hikmet’ adı verilir. Onun şiirlerinin toplandığı kitabın adı da ‘Divân-ı Hikmet’tir. Ahmet Yesevî şiirlerini Karahanlı Türkçesiyle söylemiştir. Çoğu dörtlükler halinde olan hikmetler koşma tarzında kafiyelenmiştir.
Divân-ı Hikmet’te Ahmet Yesevî’ye atfedilen şiirlerin bir kısmı gerçekten ona ait değildir. Zamanla başka şairlerin şiirleri de Ahmet Yesevî’nin şiirleriyle karışmıştır.
Işkıng kıldı Şeyda mini
Cümle âlem bildi mini
Kaygum sinsin tüni güni
Minge sin ok kireksin sin
Âlimlere kitâb kirek
Sofilerge mescid kirek
Mecnûnlarga Leylâ kirek
Minge sin ok kireksin sin
