Ölümcül beyin hastalığı olarak bilinen Deli Dana (BSE), 1980’lerde İngiltere’de başlayan ve tüm dünyaya yayılan bir salgına yol açmıştı. Resmi adıyla Bovine Spongiform Encephalopathy olan bu hastalık, hem hayvan sağlığını hem de insan sağlığını ciddi şekilde tehdit ediyor. Patojen olarak virüs veya bakteri değil, “prion” adı verilen dayanıklı proteinleri içeren bu hastalık, insanlara bulaştığında tedavisi olmayan vCJD’ye neden oluyor. Peki, Deli Dana hastalığı tam olarak nedir, nasıl bulaşır ve 2024 yılında hala bir tehdit midir?
Deli Dana Hastalığı (BSE) Nedir?
Deli Dana hastalığı, sığırların beynini ve sinir sistemini etkileyen, ilerleyici ve ölümcül bir nörolojik bozukluktur. Hastalığa, normal yapısı bozulmuş ve enfeksiyon özelliği kazanmış “prion” proteinleri neden olur. Bu anormal proteinler, beyin dokusunu tahrip ederek süngerimsi bir görünüm almasına yol açar. İnsanlara bulaşması durumunda ise “Variant Creutzfeldt-Jakob Hastalığı (vCJD)” adını alır ve benzer şekilde ölümcül seyreder.
Deli Dana Hastalığı Nasıl Bulaşır? İnsanlara Geçer Mi?
Hastalığın ana bulaşma yolu, enfekte olmuş sığırların belirli organ ve dokularının tüketilmesidir. BSE’nin insanlara bulaşması için en riskli dokular:
-
Beyin ve omurilik
-
Sinir dokuları
-
Dalak, bademcikler ve bağırsaklar gibi lenforetiküler dokular
Önemli Bulaşma Yolları:
-
Hayvansal Yemler: Geçmişte, hasta sığırların kesim artıklarının diğer sığırların yemlerinde kullanılması, salgının yayılmasındaki en büyük etkendi.
-
İnsan Tüketimi: Hastalıklı bir hayvanın riskli organlarını içeren et ürünlerinin (örneğin, beyin içeren sosisler veya bazı fast-food ürünleri) tüketilmesi.
-
Tıbbi Yollarla: Kan nakli gibi prosedürlerle çok nadiren de olsa insandan insana geçiş bildirilmiştir.
Deli Dana Hastalığının 6 Kritik Belirtisi
Hastalığın kuluçka süresi çok uzundur (5-20 yıl kadar). Belirtiler ortaya çıktığında hızla ilerler:
-
Nöropsikiyatrik Belirtiler: Depresyon, kaygı, kişilik değişiklikleri, halüsinasyonlar.
-
Nörolojik Belirtiler: Yürümede dengesizlik (ataksi), kaslarda istemsiz kasılmalar ve seğirmeler.
-
Bilişsel Bozukluklar: Hafıza kaybı, demans, düşünme ve muhakeme becerisinde bozulma.
-
Duyusal Bozukluklar: Görme kaybı, uyuşukluk ve karıncalanma hisleri.
-
Konuşma Bozuklukları: Kelimeleri bulmakta güçlük, peltek konuşma.
-
İleri Evre: Yatağa bağımlılık, koma ve ne yazık ki ölüm.
Deli Dana Hastalığı Ölümcül Müdür?
Evet, hem hayvanlarda hem de insanlarda %100 ölümcüldür. İnsanlarda görülen vCJD tanısı konulduktan sonra ortalama yaşam süresi genellikle 12-14 ay arasındadır. Maalesef hastalığın herhangi bir tedavisi veya aşısı bulunmamaktadır.
Deli Dana Hastalığından Korunma Yolları
Risk hala devam etse de, aşağıdaki önlemleri alarak kendinizi ve ailenizi koruyabilirsiniz:
-
Güvenilir Kaynak: Et ve et ürünlerini her zaman güvendiğiniz, denetimli kaynaklardan satın alın.
-
Riskli Organlardan Uzak Durun: Sığır beyni, omuriliği gibi yüksek riskli sakatatlardan kaçının.
-
Ülke Kontrollerine Güvenin: Türkiye dahil birçok ülke, hayvan yemlerinde sığır artığı kullanımını yasaklamış ve sıkı ithalat kontrolleri getirmiştir.
-
Bilinçli Tüketici Olun: Özellikle işlenmiş et ürünlerinin içeriği konusunda dikkatli olun.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
-
Deli Dana hastalığı Türkiye’de var mı?
Türkiye’de geçmişte sınırlı sayıda vaka bildirilmiştir. Ancak Tarım ve Orman Bakanlığı’nın sıkı kontrol ve denetim politikaları sayesinde risk minimize edilmiştir. Yine de bireysel önlemler almak önemlidir. -
Et yemek güvenli mi?
Kas eti (bonfile, antrikot gibi) genellikle güvenli kabul edilir. Risk, esas olarak sinir dokusu ve beyin gibi spesifik organlardan kaynaklanmaktadır. Güvenilir kasaptan ve marketten alışveriş yapmak en doğrusudur. -
Pastörize süt ve süt ürünleri risk taşır mı?
Hayır. Hastalığın süt ve süt ürünleri yoluyla bulaştığına dair bir kanıt yoktur. Pastörize süt ve ürünleri güvenle tüketilebilir. -
Hastalık 2024’te hala bir tehdit mi?
Küresel önlemler sayesinde vaka sayıları büyük ölçüde azalmıştır. Ancak, hastalığın uzun kuluçka süresi ve prionların doğada uzun süre canlı kalabilmesi nedeniyle potansiyel bir tehdit olarak değerlendirilmeye devam etmektedir.
