Son günlerde hararetli şekilde tartışılmasının akabinde, büyüme ve enflasyon gibi verilerin içerdiği baz etkisine odaklanalım istedik.
Aslında matematiksel bir olgu olan baz etkisi, “karşılaştırmaya konu olan iki dönemden ilkinde herhangi bir nedenle oran ya da sayılar üzerinde ortaya çıkan aşırı bir yükseliş veya düşüşün karşılaştırılan dönemlerin sonuçları üzerinde yarattığı etki” olarak tanımlanmaktadır.
Son bir yıldır yüksek oranlarda seyreden yıllık enflasyon, ilk kez bu ay bir miktar gerileme yaşadı. Yaşanan gerileme, ‘baz etkisi’ne bağlı olarak gerçekleşti. Peki enflasyonu gerilemiş gösteren ‘baz etkisi’ nedir, nasıl hesaplanır?
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Kasım ayında yaptığı açıklamada, “Enflasyon, aralık ayından itibaren baz etkisiyle de olsa hızlı bir şekilde düşmeye başlayacak ve hedefimiz olan tek rakamlı enflasyonu yakalayacağız” demişti.
Nebati’nin bel bağladığı ‘baz etkisi’, ekonomi haberlerinde büyüme ve enflasyon gibi verilerle birlikte sıklıkla karşılaşılan bir tanım. Tanımın özünde, mevcut verinin karşılaştırmasının yapılacağı dönemde yaşanan değişim ifade edilir.
Baz etkisi, iki dönem arasındaki değişim oranı hesaplanırken, değişime referans alınan dönemde (Enflasyonda 12 ay öncesi) sıra dışı bir şekilde artışların ya da azalışların yaşanması durumunda, değişim hesaplandığı döneme yansıyan etkiyi ifade etmek için kullanılır.
Enflasyon bakımından baz etkisini örneklendirmek gerekirse;
2022 yılı Kasım ayı enflasyonu hesaplanırken 2021 yılı Kasım ayına bakılması gerekir. 2021 Kasım ayında ortalamalardan daha yüksek bir değişim ortaya çıkmışsa bu veri, 2022 Kasım enflasyonu üzerinde bir gerileme etkisi yaratır. Devam eden aylarda da baz alınan 12 ay önceki dönemde enflasyon, bugün gerçekleşen enflasyonun daha üzerinde seyrediyorsa baz etkisi nedeniyle yaşanan gerileme de devam eder.
BAZ ETKİSİ, ENFLASYONDA DÜŞÜŞ ANLAMINA GELİR Mİ?
Eski IMF ekonomisti ve Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Burcu Aydın Özüdoğru, Ekim ayında katıldığı Bloomberg HT yayınında, baz etkisi nedeniyle yıllık enflasyon verisindeki gerilemenin kesinlikle enflasyonda bir düşüş olarak nitelendirilmemesi gerektiğini söylemişti. Özüdoğru, “Gerek kur, gerek enflasyon dinamikleri, gerekse beklentilerdeki gidişat bize aylık bazda enflasyon oranlarının en az yüzde 3 civarında artmaya devam edeceğini gösteriyor. Sadece yılın son ayında ve önümüzdeki senenin ilk aylarında göreceğimiz yıllık enflasyondaki düşüş sadece bir baz etkisidir. Maalesef fiyatlardaki artış, satın alma kabiliyetini aşağı çekmeye devam edecek” ifadelerini kullanmıştı.
