Zengin ülkelerin, iklim değişikliğinden en çok etkilenen ülkelere desteği için kurulan Kayıp ve Zararla Mücadele Fonu’nun başlangıç aşamasına ilişkin plan üzerine anlaşmaya varıldı. Buna göre, fon 2026 sonuna kadar 250 milyon dolar harcayacak ve paranın yarısını kırılgan ülkeler kullanacak…
İklim değişikliğinin etkileriyle başa çıkmakta zorlanan gelişmekte olan ülkelere maddi destek sağlamak amacıyla kurulan bir Birleşmiş Milletler (BM) destekli bir finansal mekanizma olan Kayıp ve Zararlarla Mücadele Fonu, 2026 sonuna kadar 250 milyon dolar harcayacak.
Barbados’ta üç gün süren toplantıda, BM fonunun yönetim kurulu, mekanizmanın başlangıç aşamasına yönelik strateji konusunda anlaşmaya vardı. Bu aşama, aktivistlerin talep ettiği toplum düzeyindeki eylemler yerine, öncelikle iklim felaketlerine karşı ulusal müdahalelerin güçlendirilmesine odaklanacak.
Fon, gelişmekte olan ülkeler tarafından sunulan proje tekliflerine 5 milyon ile 20 milyon dolar arasında hibe sağlayacak. İlk onayların bir sonraki yönetim kurulu toplantısında verilmesi beklenirken, bir felaket durumunda yerinden edilen insanlar için geçici barınma gibi acil önlemler için hükümetler de doğrudan bütçe desteği alabilecek.
Başlangıç aşamasına, toplantıya ev sahipliği yapan ülkeye bir gönderme olarak, “Barbados Uygulama Yöntemleri” (Barbados Implementation Modalities – BIM) adı verilecek. “BIM”, bir yandan da Barbados halkı tarafından ülkelerine gayriresmî olarak verilen bir lakap olma özelliğini de taşıyor.
Şimdiye Kadar Yalnızca 321 Milyon Dolar Ödeme Yapıldı
En çok tartışılan konulardan birini ise kimin fondan ne kadar yararlanacağı üzerineydi. Kurul üyeleri, gelişmekte olan küçük ada devletlerinin ve dünyanın en az gelişmiş ülkelerinin, başlangıç döneminde fon kaynaklarının en az %50’sini almasına karar verdi.
Görüşmeler sırasında, gelişmiş ülkeler bu seçeneği güçlü şekilde savunarak bu oranın bir “alt sınır” olarak belirlenmesini istedi. Öte yandan, gelişmekte olan ülkelerin çoğu, fonun yalnızca ulaşmayı “hedefleyeceği” daha esnek bir yaklaşımı tercih etti.
Son kararı onaylayan fonun eş başkanı Richard Sherman, toplantının “karmaşık” geçtiğini ve birçok anlaşmazlık yaşandığını açıkladı. Ancak varılan nihai uzlaşmanın “kolektif ve çok taraflı eylemin hâlâ mümkün olduğunu” gösterdiğini belirtti.
En çok tartışmaya yol açan konulardan biri de, Yeşil İklim Fonu gibi diğer çok taraflı fonların projelerin uygulanmasındaki rolü ve hibe dışında yer alan, kamu-özel sektör karması finansman gibi araçların sağlanmasıydı.
İlk konuda, kurul, başlangıç aşamasının başka kurumlarla iş birliği içinde uygulanabileceğine karar verdi ve Kayıp ve Zararlar Fonu Sekreteryası’na bu konuda bir öneri hazırlama görevi verdi. İkinci konuda ise, fon sadece hibe sağlayacak. Ancak alıcı ülkeler isterlerse bu hibeleri başka finansal araçlarla gönüllü olarak birleştirebilecekler.
Hindistan merkezli Satat Sampada İklim Vakfı’nın kurucu direktörü Harjeet Singh, kurulun kararını, “iklim etkilerinden harap olmuş ülkelere destek vermede uzun zamandır gecikmiş bir adım” olarak niteleyerek yine de memnuniyetle karşıladı. Singh ayrıca ön saflarda yer alan toplulukların yalnızca destek almakla yetinmeyip, aynı zamanda yaşamlarını yeniden inşa etme sürecinde kaynaklara doğrudan erişim ve karar alma yetkisine sahip olmaları gerektiğine de vurgu yaptı.
Öte yandan fonun kullanımına sunulan mevcut para, iklim etkilerinin sonuçlarıyla başa çıkmanın artan maliyetlerinin yanında oldukça yetersiz kalıyor. Hükümetler fona 768 milyon dolar taahhüt etmiş olsa da, şimdiye kadar sadece 495 milyon dolarlık bağış anlaşması imzalandı ve yalnızca 321 milyon dolar ödeme yapıldı. Kayıp ve Zarar İşbirliği (Loss and Damage Collaboration) adlı sivil toplum ağı, gelişmekte olan ülkelerin kayıp ve zarar ihtiyacının yıllık yaklaşık 400 milyar doları bulduğunu tahmin ediyor. Fonun icra direktörü Senegalli bankacı Ibrahima Cheikh Diong ise sekreteryanın 2025 sonuna kadar daha fazla kaynak çekmeye yönelik bir plan sunacağını açıkladı.
Fosil Yakıt Firmalarına Fona Katkı Çağrısı Yapıldı
Toplantı sırasında kurul üyelerine seslenen Barbados Başbakanı Mia Mottley, finansmanı artırmak için “alışılmışın dışında düşünmenin” gerekli olduğunu söyledi. Mottley, iklim eylemleri için kaynak yaratmak amacıyla uçuşlara, deniz taşımacılığına ve petrol-gaz çıkarımına vergi uygulanmasını önerdi.
Mottley’nin önerilerinden biri olan iklim eylemi için deniz taşımacılığı vergisi, Cuma günü büyük bir darbe aldı. Hükümetler, kirletici gemi sahiplerine uygulanan mali cezaların gelirlerinin denizcilik sektörü dışındaki alanlarda kullanılmamasına karar verdi. Mottley konuşmasında ayrıca petrol ve gaz şirketlerinin CEO’larına da seslenerek, sektörün iklim eylemine nasıl finansal katkı sağlayabileceğini görüşmek üzere masaya oturmaya çağırdı ve şunları söyledi:
“Eğer Mars ya da Plüton’da yaşamak için bir plan yapmadılarsa, yani hem de hemen erişilebilir bir planları yoksa kendilerini bu kriz sonucunda ortaya çıkacak mağduriyetin bir parçası olmaktan kurtaramayacaklar.”
